Συνέβη πριν από περίπου 7 εκατομμύρια χρόνια, όταν η μεγαλύτερη λίμνη που υπήρξε ποτέ στον πλανήτη έσπασε ένα φράγμα ξηράς στον Εύξεινο Πόντο και άδειασε εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα νερού στο Βόρειο Αιγαίο.
Δύο νέες μελέτες που δημοσιεύτηκαν με διαφορά λίγων εβδομάδων καταγράφουν την εξέλιξη της Παρατηθύος, μιας απέραντης λίμνης που σχηματίστηκε στην Ευρασία πριν από περίπου 12 εκατομμύρια χρόνια.
Η Παρατηθύς γεννήθηκε όταν η σύγκρουση των τεκτονικών πλακών δημιούργησε την οροσειρά των Άλπεων και τα Καρπάθια Όρη στην κεντρική Ευρώπη, βουνά που εγκλώβισαν το βόρειο τμήμα του ωκεανού της Τηθύος, ο οποίος χώριζε κάποτε την Ευρασία από την Αφρική.
Η Παρατηθύς (μπλε) σε σχέση με τη σύγχρονη γεωγραφία της Ευρασίας. Την εποχή εκείνη η Ελλάδα είχε διαφορετικό σχήμα (Dan Palcu, Natural Earth).
Η απέραντη λίμνη που προέξυψε αυξομειώθηκε σε μέγεθος πολλές φορές στην ιστορία της, είχε όμως μέγιστη έκταση 2,8 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, υπολογίζει η πρώτη μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο Scientific Reports, μια επιθεώρηση των εκδόσεων Nature. Αυτό σημαίνει ότι η λίμνη ήταν μεγαλύτερη από τη σημερινή Μεσόγειο.
Ο μέγιστος όγκος της υπολογίστηκε στα 1,77 εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα νερού, περισσότερο από 10 φορές ο όγκος όλων των σημερινών λιμνών μαζί.
Στα πέντε εκατομμύρια χρόνια ζωής της, η Παρατηθύς συρρικνώθηκε τουλάχιστον τέσσερις φορές λόγω κλιματικών μεταβολών, με τη στάθμη του νερού να πέφτει έως και 250 μέτρα πριν από περίπου 7,8 εκατομμύρια χρόνια. Η λίμνη έχασε τότε το ένα τρίτο του όγκου της και τα δύο τρίτα της έκτασής της.
Η Παρατηθύς και οι ελέφαντες
Λόγω της πτώσης της στάθμης, αλμυρό θαλασσινό νερό βρήκε την ευκαιρία να εισβάλει στο κεντρικό τμήμα της λίμνης, το οποίο αντιστοιχεί χονδρικά στη σημερινή Μαύρη Θάλασσα. Η αύξηση της αλατότητας επηρέασε με τη σειρά της το υδάτινο οικοσύστημα και επέτρεψε την είσοδο θαλάσσιων θηλαστικών – ανάμεσά τους η Cetotherium riabinini, η μικρότερη γνωστή φάλαινα, με μήκος που δεν ξεπερνούσε τα 3 μέτρα.
Η ανά διαστήματα συρρίκνωση της λίμνης απελευθέρωσε εκτάσεις γης στα νότια και καθόρισε την πορεία της εξέλιξης στη Μέση Ανατολή, διαπιστώνει η δεύτερη μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάιο στο Communications Earth & Environment. Στην περιοχή του σημερινού δυτικού Ιράν, τα απέραντα λιβάδια που εμφανίστηκαν φιλοξένησαν τους προγόνους της καμηλοπάρδαλης και του ελέφαντα.
Όταν το κλίμα της περιοχής έγινε πιο ξηρό, πριν από περίπου 6,25 εκατομμύρια χρόνια, τα ζώα αυτά μετανάστευσαν από το Ιράν προς την Αφρική, όπου μετεξελίχθηκαν στα εμβληματικά είδη της σαβάνας που γνωρίζουμε σήμερα.
Η ίδια η Παρατηθύς είχε πάψει να υπάρχει από νωρίτερα. Πριν από 6,9 με 6,7 εκατομμύρια χρόνια, η διάβρωση των εδαφών επέτρεψε στα νερά να σπάσουν ένα φράγμα ξηράς στην περιοχή του σημερινού Αιγαίου και από εκεί να καταλήξουν στη Μεσόγειο.
Όπως σχολιάζει στον δικτυακό τόπο του Science ο Νταν Πάλτσου του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο, επικεφαλής της πρώτης μελέτης, τα νερά της λίμνης δημιούργησαν έναν «εντυπωσιακό καταρράκτη» καθώς χύνονταν στο Αιγαίο.