Κάνναβη: 12.000 χρόνια «κόκκαλο» η ανθρωπότητα

Κάνναβη, μαριχουάνα, φούντα: υπάρχουν πολλές λέξεις για να περιγράψει κανείς αυτό το φυτό, έναν πολύτιμο φυσικό πόρο που προσέφερε στην ανθρωπότητα υφάσματα, σχοινιά, αλεύρι και… ψυχοτρόπα τριπ.

Μεγάλη διεθνής μελέτη που δημοσιεύεται στο Science Advances εξετάζει τώρα την εξέλιξη της Cannabis sativa, μιας από τις δύο βασικές ποικιλίες κάνναβης, και αποκαλύπτει ότι το πολυχρηστικό φυτό καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Ασία κατά τη Νεολιθική Εποχή, πριν από περίπου 12.000 χρόνια.

«Η εξελικτική ιστορία της κάνναβης έχει μελετηθεί ελάχιστα» σχολιάζει στη Le Monde ο Λούκα Φουμαγκάλι του Πανεπιστημίου της Λωζάννης, τελευταίος συγγραφέας της δημοσίευσης. Η ομάδα του εξέτασε τις πλήρεις γενετικές αλληλουχίες 110 ποικιλιών κάνναβης, από τις οποίες κάποιες συλλέχθηκαν στη φύση στην Ασία, ενώ άλλες ήταν σύγχρονα υβρίδια.

Ορισμένες από τις ποικιλίες που εξετάστηκαν δίνουν τη φυσική ίνα καννάβι για την παραγωγή υφασμάτων και σχοινιών (οι ποικιλίες αυτές είναι γνωστές σήμερα ως βιομηχανική κάνναβη) ενώ άλλες χρησιμοποιούνται για την ψυχοτρόπο δράση τους.

«Χρειαστήκαμε αρκετά χρόνια για να συλλέξουμε δείγματα παγκόσμιας γεωγραφικής κάλυψης» λέει ο Φουμαγκάλι. Οι νόμοι κατά των ναρκωτικών σίγουρα περιέπλεξαν την προσπάθεια.

Η γενετική σύγκριση και τα μαθηματικά μοντέλα της μελέτης οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η κάνναβη καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Ασία, και όχι στην Κεντρική Ασία όπως περίμεναν οι ερευνητές.

Μια άλλη έκπληξη: κανένα από τα φυτά που συλλέχθηκαν στη φύση, ακόμα και στα Ιμαλάια, δεν είναι πραγματικά «άγριες» ποικιλίες, αλλά ποικιλίες που δραπέτευσαν από καλλιέργειες και επαναδιασταυρώθηκαν με άγρια φυτά. Η αρχική, άγρια ποικιλία της Cannabis sativa πιθανώς έχει εξαφανιστεί πλέον από τον πλανήτη.

Η ανάλυση έδειξε επίσης ότι η Cannabis sativa χωρίστηκε σε τουλάχιστον δύο ποικιλίες πριν από περίπου 4.000 χρόνια –η πρώτη χρησιμοποιείτο για καννάβι, η δεύτερη για τις ψυχροτρόπες δράσεις της. Αυτό σημαίνει ότι οι Νεολιθικοί καλλιεργητές εφάρμοσαν την παλιά πρακτική των επιλεκτικών διασταυρώσεων για να δημιουργήσουν ξεχωριστές ποικιλίες για κάθε χρήση.

Ως αποτέλεσμα, οι ποικιλίες που προορίζονταν για καννάβι σταδιακά έχασαν τα γονίδια της τετραϋδροκανναβιδιόλης (THC), του κύριου ψυχοδραστικού συστατικού της κάνναβης, ενώ οι ψυχοτρόπες ποικιλίες έχασαν το γονίδιο της κανναβιδιόλης (CBD), ενός μη ψυχοδραστικού συστατικού που ανταγωνίζεται τη σύνθεση THC. Παρόλα αυτά, ακόμα και σήμερα υπάρχουν ποικιλίες και των δύο κατηγοριών που παράγουν και τα δύο μόρια, επισημαίνει ο δρ Φουμαγκάλι.

Εκτός από τη χημική σύσταση, όμως, οι επιλεκτικές διασταυρώσεις επηρέασαν και τη μορφολογία του φυτού, με τη βιομηχανική κάνναβη να αναπτύσσει μεγάλο ύψος (μέχρι 5 μέτρα) χωρίς πολλές διακλαδώσεις, και την ψυχοτρόπο κάνναβη να μένει κοντύτερη αλλά με πλούσια διακλάδωση.

Είναι πάντως σίγουρο ότι η κάνναβη συνεχίζει και σήμερα να εξελίσσεται: οι επιλεκτικές διασταυρώσεις και οι σύγχρονες μέθοδοι υβριδοποίησης έχουν δώσει ποικιλίες κάνναβης με δεκάδες φορές υψηλότερα επίπεδα της ψυχοδραστικού THC, ενώ η μόδα των προϊόντων CBD, στα οποία αποδίδονται διάφορες θεραπευτικές ιδιότητες, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ποικιλιών που παράγουν άφθονη CBD αλλά καθόλου THC.